Кыргызский Пугачев. Последний хан Коканда. Пулат-хан (Исхак Асан уулу)

Poʻlatxon qoʻzgʻoloni — Qoʻqon xonligida xon va uning amaldorlari zulmiga va chor Rossiyasining mustamlakachilik siyosatiga qarshi koʻtarilgan xalq qoʻzgʻoloni (1873—76). Rahbari — Ishoq Hasan oʻgʻli (1844 — Margʻilon — 1876). Ishoq Hasan Qoʻqondagi Tunqator madrasasida oʻqigan. Andijondagi masjidda imomlik qilgan, savdogarlik bilan ham shugʻullangan. Toshkentga kelib, Abdulmoʻmin otaliq bilan tanishgach, shu yerda vaqtincha yashab qoladi. 1872 yil Sher Dodho boshliq bir guruh qoʻqonliklar Samarqandda istiqomat qilayotgan Poʻlatbekni (Olimxonnnng nevarasi) Qoʻqonga taklif qilib, uni xon qilib koʻtarishga vaʼda qilishadi. Lekin, Poʻlatbek bu taklifni rad etadi. Shundan soʻng qoʻqonliklar Toshkentga kelib, Abdulmoʻmin otaliq bilan uchrashganlar. Ularning iltimosiga koʻra, Ishoq Hasan “Poʻlatxon“ nomi bilan qoʻzgʻolonga boshchilik qilishga rozi boʻlgan va Namanganga kelib qoʻzgʻolonga rahbarlik qila boshlagan. Uning tomoniga yirik boy va harbiylar, hatto Xudoyorxonntt oʻgʻli va boshqa qarindoshlari ham oʻtgan. 1875 yil 22 iyulda Xudoyorxon Toshkentga qochishga majbur boʻladi. Xon taxtiga Poʻlatxon va Xudoyorxonning katta oʻgʻli Nasriddinbeklar asosiy daʼvogarlar edi. 1873 yilda qirgʻizlar Poʻlatxonni Qoʻqon xoni deb eʼlon qilgan edilar. Ammo, Xudoyorxon Toshkentga qochgandan keyin Abdurahmon oftobachi Nasriddinbekni xon deb eʼlon qilib taxtga oʻtqizgan. Shu sababli “Poʻlatxon“ Abdurahmon oftobachi va Nasriddinxonlarga qarshi kurashni boshlab yuboradi. Oqibatda, Qoʻqon xonligida ikki hokimiyatchilik paydo boʻladi. Buning oldini olib, kuchlarni birlashtirish maqsadida Abdurahmon oftobachi 1875 yil 7-avgustda Chor Rossiyasi mustamlakachilariga qarshi gʻazavot eʼlon qiladi va xalq ozodlik harakatini boshlab yuboradi. “Poʻlatxon“ bu harakatni qoʻllab quvvatlaydi, ammo qoʻshinini jangga olib kirmaydi. 1875 yil 23-avgustda Maxram qalʼasi ostonasida ruslar bilan Abdurahmon oftobachining qoʻshini oʻrtasida qattiq jang boʻladi. Qoʻqonliklar magʻlubiyatga uch-raydi. K. P. Kaufman qoʻzgʻolonchilarni birin-ketin tor-mor etib, Qoʻqon, Margʻilon va Oʻsh shaharlarini jangsiz bosib olgan. 1875 yil 22-sentabrda Kaufman Margʻilon shahriga Nasriddinxonni taklif qilib, aholi uchun juda ogʻir boʻlgan shartnomaga imzo chektiradi. Na-tijada, aholi Nasriddinxonga qarshi qoʻzgʻolon koʻtaradi. Nasriddinxon Toshkentga qochishga majbur boʻladi. Poʻlatxon rasman Qoʻqon xoni deb eʼlon qilinadi. Abdurahmon oftobachi ham uni tan oladi, Poʻlatxon bilan yarashib harbiy kuchlarini birlashtiradi. Rus askarlari bilan boʻlgan janglarda kuchlar teng boʻlmagani natijasida Poʻlatxon magʻlubiyatga uchraydi. 1876 yil 1-martda Margʻilon shahrida dorga osib oʻldiriladi.История Кыргызстана знает немало героических личностей, сражавшихся за свободу и независимость своего народа. Одним из таких героев является Исхак Хасан-уулу (Пулат-хан). Исхак родился в семье маргеланского мударриса (духовного лица) примерно в 1844 году. Окончив сельскую школу, некоторое время учился в медресе. В 1867 году он против воли отца бросил учебу и поселился среди соплеменников из рода бостон. Много кочевал с кыргызами, хорошо познал их радости и горести. В 1873 году вспыхнуло восстание кыргызского народа против кокандских угнетателей. Исхак возглавлял это восстание, назвавшись Пулатом, внуком Алим-хана. В 1875 году восстание кыргызов против кокандского господства приобрело размах народного движения. Однако на помощь кокандским войскам пришли русские войска, заключившие ранее с Кокандом договор о его защите. Пулат-хан со своими отрядами пытался противостоять наступлению царских войск, однако потерпел поражение и с остатками повстанцев бежал в горы. В ночь с 18 на 19 февраля 1976 года раненый Пулат-хан был схвачен своими же соратниками-феодалами и выдан царским властям. 1 марта 1876 года на городской площади Маргелана он был объявлен самозванцем и повешен. «Кыргызский Пугачев» - Пулат-хан остался в памяти народа как защитник против угнетателей, борец за свободу своего народа